Palyatif Bakım Nedir?

Palyatif bakım; kalp yetmezliği ve kanser gibi ciddi hastalıklarla mücadele eden hastaların yaşadığı semptomların azaltılması ve yaşam kalitesinin yükseltilmesi için planlanmış tıbbi bir bakımdır. Burada hastalık ve tedavi süreçlerinin hastada yarattığı stresin minimum seviyeye indirilmesi de amaçlanır.

Palyatif bakımın temel amacı hastaların daha iyi bir yaşam sürmesini sağlamak, hastanın genel durumunu iyileştirmek, hastalıkların neden olduğu ağrı, nefes darlığı, uykusuzluk, iştahsızlık, mide bulantısı ve kusma gibi semptomları ve riskleri azaltmaktır. Aynı zamanda hastalığın neden olduğu psikolojik etkilerin iyileştirilmesinde de palyatif bakımın etkisi büyüktür. Palyatif bakım hastaya özel bir bakım sunduğu gibi hasta yakınlarına süreç hakkında bilgilendirmeler yaparak tedavi ve bakım sürecinin daha sağlıklı bir şekilde yürütülmesini de sağlar.

"Palyatif bakım servisi nedir?" sorusunun yanıtı da palyatif bakım konusunda merak edilen bir diğer konudur. Hastanelerde ya da özel bakım merkezlerinde palyatif bakım için ayrılmış özel bölümler palyatif bakım servisi olarak tanımlanır.

Palyatif Bakıma Nasıl Karar Verilir?

Palyatif bakım ciddi hastalıklar yaşayan kişiler için hastalıklarının her döneminde erişebilecekleri bir tedavi uygulamasıdır. Palyatif bakım hastalık teşhisinin konulmasından sonra alınmaya başlanabilir. Destekleyici bakım olarak da bilinen palyatif bakıma sevk doktor tarafından yapılır. Bu sevkten sonra hasta, hasta yakınları ve doktor görüşmesi gerçekleştirilir. Görüşme sırasında hasta, hastalığın neden olduğu belirtileri ve bu belirtilerin günlük yaşamına etkilerini doktoruyla paylaşır. Bu bilgiler ışığında palyatif bakım planı hazırlanır, palyatif bakım ekibiyle palyatif bakımın nerede uygulanacağına karar verilir. Bakım süreci konusunda hasta ve hasta yakınları bilgilendirilir. Bakım planı hazırlanırken hastanın psikolojik durumu değerlendirilir ve yakınlarının günlük yaşamında ne gibi değişiklikler olabileceği planlanır. Palyatif bakım planlaması sırasında hastanın aldığı diğer tedaviler de plana dâhil edilir. İhtiyaç duyulması hâlinde diğer tıbbi birimlerle koordineli şekilde daha geniş bir plan çizilebilir.

Palyatif Bakımda Neler Yapılır?

Palyatif bakım planı, bakım ekibi tarafından hastanın sağlık durumu ve ihtiyaçları dikkate alınarak her hastaya özel olarak yapılır. Palyatif bakım şu destek tedavilerini içerir:

• Hastalığa bağlı ortaya çıkan yoğun ağrıların azaltılması,
• Solunumun rahatlatılması,
• Mide bulantısı, kusma, kabızlık, ishal, iştahsızlık gibi sindirim sistemi sorunlarının kontrol altına alınması,
• Depresyon, anksiyete gibi psikolojik etkilerin azaltılması,
• Beslenme desteği sağlanması,
• Uyku sorunlarının giderilmesi.

Palyatif bakımda tüm bunların yanı sıra hasta ve ailesinin eğitilmesi, ileri evre hastalıklarda hastanın son dönem bakımının gerçekleştirilmesi de yer alır. Bunlara ek olarak nefes terapisi ve psikoterapi gibi destekler de sağlanır.

Palyatif Bakım Ekibi

Palyatif bakım ekibinde doktor, hemşire, sosyal hizmet uzmanı, diyetisyen, psikolog ve fizyoterapist yer alabilir. Kişiye özel bir süreç olan palyatif bakımda ekip içerisinde kimlerin yer alacağı bakım alacak kişinin hastalığına ve mevcut ihtiyaçlarına göre belirlenir.

Palyatif Bakım Hangi Hastalıklar İçin Uygulanır?

Palyatif bakım genellikle ağır hastalıklara ya da tedavisi mümkün olmayan kronik hastalıklara sahip kişilere uygulanır. Özellikle ileri seviye kanser hastaları için palyatif bakım oldukça önemlidir.

Palyatif bakım uygulanan hastalıklardan bazıları şu şekilde sıralanabilir:

• Kanser,
• Kalp yetmezliği ve kalp hastalıkları,
• Böbrek yetmezliği,
• Karaciğer yetmezliği,
• Felç (İnme),
• Alzheimer ve demans,
• Parkinson,
• Kan ve kemik iliği hastalıkları,
• Kronik akciğer hastalıkları, KOAH,
• HIV ve AIDS,
• MS (Multiple Skleroz),
• ALS (Amyotrofik Lateral Skleroz),
• Kistik fibrozis.

Palyatif Bakım Şartları

Palyatif bakım belirli hastalıklardan muzdarip kişilere uygulanır. Ancak palyatif bakım hizmeti sunulan hastalıklara sahip olan herkes palyatif bakım alamayabilir.

Palyatif bakım almak için şu şartların sağlanması gerekebilir:

• İleri yaşta kronik hastalığa sahip olmak,
• İleri evre kanser hastası olmak,
• Yatağa bağımlı olmak,
• Herhangi bir hastalık nedeniyle ağız yoluyla beslenememek,
• İleri düzeyde yatak (bası) yaralarının gelişmiş olması,
• Yaşlılığa bağlı yürüme sorunları, denge problemleri ya da idrar ve dışkı tutamama sorunları yaşamak,
• İleri derecede demans ya da alzheimer hastası olmak.

Bunların dışında kesin tedavisi olmayan kronik hastalığa sahip her yaştan kişiler palyatif bakım alabilir. Ancak palyatif bakım konusunda prosedür, bakım verilecek merkeze göre farklılık gösterebilir. Bu nedenle palyatif bakım taleplerinde doktor görüşmeleri oldukça önemlidir.

Palyatif Bakım Hastaları Ne Kadar Yaşar?

Genellikle hastalıkların son evresinde palyatif bakıma yönelindiği için palyatif bakım hastalarının uzun süre yaşayamayacağı gibi bir algı mevcut olsa da bu doğru değildir. Bu durum palyatif bakım hastalarının yaşam sürelerindeki farklılıkların nedenlerinden biridir.

Palyatif bakımın temel amacı hastalığın getirdiği semptomları azaltıp hastanın yaşam süresini uzatmaktır. Bu nedenle palyatif bakım alan bir hastanın yaşam süresinin kısa olacağı düşünülmemelidir. Palyatif bakım hastalarının yaşam süresinin hastalığın evresi, gidişatı ve bakım süreci gibi etkenlere bağlı olarak değişebileceği söylenebilir.

Palyatif Bakım ve Yoğun Bakım Arasındaki Fark

Palyatif bakımın odağında hastanın bireysel istekleri, ihtiyaçları ve yaşam kalitesinin artırılması yer alır. Palyatif bakım sırasında kişinin hastalıktan dolayı yaşadığı yoğun ağrı, sindirim sistemi sorunları ve psikolojik etkilerin azaltılması amaçlanır. Palyatif bakım genel olarak uzun bir süreçtir.

Yoğun bakım, kritik düzeyde sağlık sorunu olan hastaların yakından takip edilmesi, gereken tetkiklerin gerçekleştirilmesi ve tedavi hizmetinin verilmesi için hastanelerde oluşturulmuş özel yataklı servislerdir. Yoğun bakımda tedavi gören hastalar genellikle 24 saat boyunca gözlemlenir. Bu bölümde hasta takibinden yoğun bakım hemşireleri sorumludur. Yoğun bakım ünitelerine genel sağlık durumu aniden bozulan veya ameliyat sonrası bakım ihtiyacı olan hastalar kabul edilir. Yoğun bakım ünitelerinde solunum destek cihazları, oksijen destek sistemleri, diyaliz cihazları ve yatak başı görüntüleme ekipmanları bulunur.

Yoğun bakım tedavisinde genel amaç akut gelişen hastalıkların ve sağlık sorunlarının tedavilerinin en verimli şekilde sürdürülmesi, enfeksiyon riskinin minimuma indirilmesi ve hastanın genel durumunun hızla iyileştirilmesidir. Bu nedenle yoğun bakım ünitelerinde ciddi tedbirler alınır. Bu tedbirler kapsamında hasta ziyaretleri çok sınırlı tutulur. Hasta yakınları sadece 1.derece akrabaları olmak şartıyla günün belirli saatlerinde ziyarette bulunabilir. Bazı hastaların yoğun bakım sonrası palyatif bakım hizmetine de ihtiyacı olabilir.

Sonuç olarak palyatif bakım ve yoğun bakım arasındaki bazı farklılıklar şunlardır:

• Yoğun bakım tedavisi daha kısa süreli bir tedaviyken palyatif bakım daha uzun bir süreci kapsayabilir.
• Palyatif bakımda sürece hasta yakınları da dâhil edilirken yoğun bakımda tedavi yalnızca sağlık profesyonelleri tarafından sürdürülür ve genellikle hasta ziyaretine izin verilmez.
• Palyatif bakım ev, hastane ya da palyatif bakım merkezi gibi ortamlarda sürdürülebilirken yoğun bakım hizmeti yalnızca yoğun bakım ünitesi olan hastanelerde sağlanır.

Palyatif Bakım Ne Kadar Sürer?

Palyatif bakımın ne kadar süreceği bakım alan hastanın durumuna ve hastalığının evresine göre değişebilir. Bu nedenle "Palyatif bakım ne kadar sürer?" sorusunun net bir yanıtı yoktur. Hastanın bakıma ne kadar ihtiyaç duyacağına ya da ömür boyu bakıma ihtiyaç duyması hâlinde yaşam süresine bağlı olarak değişiklik gösterebilir. Palyatif bakım planlama sürecinde bu noktanın göz önüne alınması ve uzun sürme ihtimaline karşı bakım maliyetlerinin hesaplanması önemlidir. Ayrıca bakım süresi göz önüne alınarak hizmetin evde mi yoksa bir sağlık kuruluşunda mı alınması gerektiği kararlaştırılmalıdır.

Evde Palyatif Bakım

Evde alınacak palyatif bakım hizmeti doktorun vereceği talimatlara uygun şekilde planlanır. Bu plana göre hastanın ihtiyaç duyabileceği tıbbi ekipmanlar eve getirilip kurulur. Buna ek olarak palyatif bakım planı içerisinde profesyonel bir ekip tarafından sunulan beslenme ve bakım desteği ya da psikolojik destek de yer alır. Palyatif bakım hizmetlerinin evde sunulması hastanın hem psikolojik hem fiziksel sağlığının iyileşmesinde oldukça etkilidir.

Evde palyatif bakım ciddi hastalıkları olan kişilerin yaşamlarını daha kaliteli şekilde sürdürmeleri ve hastalık semptomlarının azaltılması için şu hizmetleri içerebilir:

• Ağrı Yönetimi: Hastanın şiddetli ağrıları uygun ağrı kesicilerin kullanımıyla kontrol altına alınmaya çalışılır.
• Tedavi Koordinasyonu: Hastanın tedavisi için gereken diğer yöntemler bir araya getirilerek koordinasyon sağlanır. Bu anlamda doktor, hemşire, fizyoterapist gibi sağlık çalışanları palyatif bakım sırasında koordineli şekilde tedaviye destek olur.
• Psikolojik Destek: Hastalığın hasta üzerinde oluşturduğu psikolojik etkilerin azaltılması ve hastanın duygusal zorluklarla başa çıkabilmesi amaçlanır.
• Kişisel Bakım: Hastanın günlük yaşamında ihtiyaç duyabileceği banyo yapma, giyinme, yemek yeme, yataktan kalkma, tuvalete gitme gibi temel ihtiyaçları sırasında yardım sağlanır.

Bunların yanı sıra gerekli durumlarda ev işlerine yardım edilmesi, düzenli ilaç kullanması gereken hastaların ilaç takibinin gerçekleştirilmesi da evde palyatif bakım hizmetleri arasında yer alabilir.

Özel Merkezlerde Palyatif Bakım

Palyatif bakım evde gerçekleşebileceği gibi özel merkezlerde de sunulabilir. Özel merkezlerde palyatif bakım daha ağır hastalara ya da ev ortamında bakım almak istemeyen kişilere uygulanır. Palyatif bakımın nerede verileceği hasta, hasta yakınları ve doktorun bir arada gerçekleştirdiği ön görüşmede belirlenir. Bu kararı etkileyen faktörlerden biri de hastanın genel sağlık durumu ve ihtiyaç duyduğu hizmetlerdir. Özel bakım merkezlerinde verilen palyatif bakım yine ilgili ekip tarafından gerçekleştirilir.

Özel merkezlerde sunulan palyatif bakımın içerdiği bazı hizmetleri şu şekilde sıralayabiliriz:

• Hastanın temel ihtiyaçların karşılanması,
• Solunum tedavisine ihtiyaç duyan hastalar için gereken ayarlamaların yapılması,
• Yürüme desteği,
• Hastanın ağrılarının dindirilmesi,
• Banyo, tuvalet, yara ve ağız bakımı gibi hijyen ihtiyaçlarının karşılanması,
• Hareketsiz hastalarda bası yaralarının gelişmesini önlemek için belli aralıklarla pozisyon değiştirilmesi,
• Bağırsak alışkanlıklarının düzenlenmesi,
• İlaçların düzenli alımının takip edilmesi,
• Psikolojik destek sunulması,
• Hastanın beslenme ve uyku düzeninin sağlanması,
• Egzersiz desteği ve fizyoterapi verilmesi,
• Hasta yakınlarına gerekli bilgilerin iletilmesi.

Evde ya da özel merkezlerde sunulan palyatif bakımın uzun bir süreç olması bakım maliyetlerini de beraberinde getirir. Özel hastane palyatif bakım ücretleri konusundaki detaylar bakım alınacak süreye ve palyatif bakım planına göre değişebilir. Özel merkezlerdeki bakım ücretlerinin yüksek olmasından endişelenen hasta ve hasta yakınları, SGK anlaşmalı palyatif bakım merkezleriyle görüşerek bu konuda daha detaylı bilgi alabilirler.